Xóm Chiến, xã Vân Sơn (Tân Lạc) - điểm du lịch cộng đồng thu hút du khách khám phá, trải nghiệm.
Cùng với thiên nhiên ưu đãi, cộng đồng dân cư vùng cao huyện Tân Lạc còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống gắn với bản sắc người Mường như nhà sàn cổ, đồ dùng gia đình, trang phục, thuần phong mỹ tục, lễ hội truyền thống, diễn xướng mo Mường, dân ca, trò chơi dân gian, ẩm thực... Đây là nguồn tài nguyên để phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch thăm quan khám phá, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện, nâng cao thu nhập, đời sống cho Nhân dân.
Giai đoạn trước năm 2018, hoạt động du lịch tại các xã vùng cao huyện hầu như chưa có gì nổi trội: chưa có cơ sở lưu trú cho khách nghỉ qua đêm, chưa có các dịch vụ thiết yếu phục vụ khách du lịch; du khách chủ yếu là khách nội huyện, nội tỉnh, khách du lịch trong ngày; hoạt động du lịch chủ yếu là thắng cảnh thiên nhiên kết hợp mua nông sản, một số nhóm khách trẻ, khách phượt dã ngoại, cắm trại tự phát, chưa được quản lý. Tổng lượng khách đến các xã mỗi năm chỉ khoảng 2.000 - 3.000 lượt, doanh thu từ du lịch chỉ đạt 500 - 700 triệu đồng/năm.
Từ năm 2019, hoạt động du lịch thực sự bắt đầu khi Tổ chức phi chính phủ của Australia(AOP) hỗ trợ triển khai dự án cải thiện sinh kế bền vững thông qua phát triển du lịch cộng đồng tại huyện và lựa chọn xóm Chiến (xã Vân Sơn) để xây dựng điểm du lịch cộng đồng. Có 3 hộ gia đình được AOP lựa chọn thí điểm mô hình homestay, mỗi hộ có thể phục vụ 14 - 16 chỗ ngủ.
Từ năm 2019, khách du lịch đến các xã vùng cao có thể lưu trú qua đêm với tổng số giường ngủ phục vụ 42 - 48 khách/đêm. Năm 2019, lượng khách đến các xã vùng cao huyện đã tăng lên đáng kể, gấp 3 - 4 lần so với các năm trước, đạt 10.300 lượt khách, trong đó có khoảng 30% lượt khách lưu trú, còn lại là khách thăm quan trong ngày, doanh thu đạt khoảng 2,5 tỷ đồng. Năm 2020 - 2021, do tác động của đại dịch Covid-19, lượng khách, doanh thu giảm đáng kể so với năm 2019. Từ tháng 3/2022, ngành du lịch chính thức mở cửa, bước vào giai đoạn phục hồi và phát triển trong trạng thái bình thường mớl”, là tín hiệu tích cực để các xã vùng cao huyện tiếp tục đầu tư, mở rộng các dịch vụ du lịch, tăng cường thu hút khách du lịch.
Hiện nay, sản phẩm du lịch đang được khai thác tại các xã vùng cao huyện Tân Lạc chủ yếu là du lịch cộng đồng, du lịch gắn với nông nghiệp nông thôn và du lịch khám phá thiên nhiên. Nổi bật như du lịch cộng đồng gắn với cộng đồng người Mường tại xóm Chiến (xã Vân Sơn). Du lịch gắn với nông nghiệp nông thôn gắn với các vườn cây ăn trái, cánh đồng rau, củ, quả trái vụ thuộc xã Vân Sơn, Quyết Chiến. Du lịch khám phá thiên nhiên gắn với thăm quan, thắng cảnh núi, rừng, hang động (hang Núi Kiến, động Nam Sơn), thác nước (thác Thung), check-in, leo núi, săn mây tại đỉnh Lũng Vân, khám phá thiên nhiên tại Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông.
Những năm qua, huyện quan tâm phát triển kết cấu hạ tầng phục vụ du lịch, hạ tầng giao thông được triển khai đầu tư, tu sửa, nâng cấp như: tuyến tỉnh lộ 440 nối quốc lộ 6 (tại ngã ba chợ Lồ) với các xã vùng cao; đường liên huyện vùng cao Lạc Sơn đi Tân Lạc; đường 312A kết nối các xã vùng cao huyện Tân Lạc với huyện Mai Châu và huyện Bá Thước (Thanh Hóa); nâng cấp, bê tông hóa các tuyến đường liên xã, liên thôn. Một số dự án phát triển cơ sở lưu trú, nghỉ dưỡng tại các xã vùng cao đã được phê duyệt chủ trương đầu tư và đang nghiên cứu đề xuất đầu tư, như: dự án khu nghỉ dưỡng sinh thái và bảo tồn thiên nhiên Thung Lũng Mây; khu du lịch sinh thái nghỉ dưỡng Lũng Vân Ecolodge; khu du lịch sinh thái - văn hoá cộng đồng và bảo tồn tự nhiên xóm Chiến.
Thực hiện Đề án xây dựng các xã vùng cao huyện Tân Lạc trở thành khu du lịch cấp tỉnh vào năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, huyện tập trung đầu tư một số điểm du lịch cộng đồng tại 3 xã vùng cao. Trước mắt mỗi xã lựa chọn 1 xóm xây dựng điểm du lịch cộng đồng kiểu mẫu. Trong đó, xã Quyết Chiến lựa chọn chòm khu dân cư xóm Thung cũ của xóm Bắc Thung; xã Ngổ Luông chọn chòm xóm Cá cũ thuộc xóm Luông Cá; xã Vân Sơn lựa chọn xóm Hày Dưới.
Để thực hiện hiệu quả đề án, khai thác tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch các xã vùng cao, huyện đề ra nhiệm vụ, giải pháp: Đổi mới mạnh mẽ tư duy, nhận thức của các cấp, các ngành, địa phương về hiệu quả của phát triển du lịch đối với phát triển KT-XH trên địa bàn; có chính sách, cơ chế thích hợp nhằm khuyến khích, thu hút mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển du lịch các xã vùng cao; tập trung huy động nguồn lực, lồng ghép các nguồn vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch; đẩy mạnh xúc tiến, quảng bá, phát triển sản phẩm du lịch; phát triển nguồn nhân lực du lịch; bảo vệ tài nguyên - môi trường… Phấn đấu đến năm 2025 hoàn thành cơ bản đạt 50% điều kiện để công nhận các xã vùng cao huyện thành khu du lịch cấp tỉnh; đón được 50 nghìn lượt khách du lịch (khoảng 5 nghìn lượt khách quốc tế); doanh thu xã hội từ du lịch đạt khoảng 30 tỷ đồng; thu nhập bình quân đầu người đạt 40 - 45 triệu đồng/người/năm. Đến năm 2030 hoàn thành 100%điều kiện và được công nhận là khu du lịch cấp tỉnh; đón được 115 nghìn khách du lịch (khoảng 15 nghìn lượt khách quốc tế); doanh thu xã hội từ du lịch khoảng 100 tỷ đồng; thu nhập bình quân đầu người đạt 50 - 55 triệu đồng/người/năm…
