Di tích Đền Thác Bà có từ lâu đời, gắn với nghi thức thờ Mẫu là công chúa Minh Đạt - con gái vua Hùng Vương đời thứ 18, người đã ngược dòng sông Chảy lên khai khẩn đất đai nối dài bờ cõi, dạy dân cày, cấy, phát triển nghề chài lưới, đánh bắt cá tôm, khai hoang lập địa, trồng cây gây rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc cho miền sơn cước…
Tương truyền, trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ 2 năm 1285, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật vào kính bái Thần Thác Bà che chở, phù hộ cho đội quân đánh tan quân Nguyên - Mông. Sau khi đánh tan giặc, ngài đã tặng cho nơi đây mỹ tự "Tối linh từ”; về sau, vua Trần phong sắc Thục Diệu Minh Đạt thần nữ chi thần, cho phép nhân dân địa phương xây dựng, tôn tạo đền thờ Mẫu.
Trước đây, đền Thác Bà tọa lạc bên bờ Đông sông Chảy, thuộc địa phận xã Minh Phú (nay là thị trấn Thác Bà) huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái. Vào tháng 4/1963, nhân dân xã Minh Phú tự nguyện rước Mẫu sang xã Vĩnh Kiên (bên kia sông Chảy), cách vị trí đền Thác Bà cũ 5km để giải phóng mặt bằng xây dựng hồ thủy điện Thác Bà. Đến năm 1999, UBND tỉnh Yên Bái đã phê duyệt dự án xây dựng lại đền Thác Bà trên núi Hoàng Thi. Sau nhiều lần tu bổ, tôn tạo, đền Thác Bà đã có diện mạo như ngày nay.
Thực hiện các nghi lễ tại đền Thác Bà
Với những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học đã được khẳng định, ngày 28/12/2004, UBND tỉnh Yên Bái đã quyết định xếp hạng đền Thác Bà là di tích cấp tỉnh. Ngày 18/6/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra Quyết định số 1905 công nhận đền Thác Bà là di tích quốc gia thuộc di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh quốc gia hồ Thác Bà.
Việc công nhận đền Thác Bà là di tích quốc gia sẽ động viên, khích lệ đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Yên Bình và tỉnh Yên Bái nêu cao hơn nữa tinh thần trách nhiệm trong việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trên địa bàn.
Tại buổi lễ, lãnh đạo Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã trao Bằng xếp hạng của Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đối với di tích quốc gia Đền Thác Bà.
Nhân dịp này, huyện Yên Bình khai mạc Lễ hội Đền Thác Bà Xuân Quý Mão 2023 với nhiều nghi lễ và hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể thao và triển lãm đặc sắc./.
