Nhà Tù Sơn La: nơi ươm mầm "hạt giống đỏ" của cách mạng Việt Nam

Nhà tù Sơn La được thực dân Pháp xây dựng trên ngọn đồi Khau Cả, bên dòng suối Nậm La, tỉnh Sơn La. Mới đầu Nhà tù có diện tích 500m2, năm 1940, thực dân Pháp mở rộng lên 1.700m2, thiết kế 49 phòng giam to nhỏ khác nhau. Trong các phòng giam, thực dân Pháp thiết kế hệ thống cầu tiêu nổi. 

Mặc dù được xây dựng theo lối tự hoại nhưng cầu tiêu lại xây cao hơn sàn nằm, không có nắp đậy, không có nước dội, chất thải tù nhân lưu trữ ở bên trong, do không được vệ sinh thường xuyên nên môi trường rất ô nhiễm.

Thực dân Pháp còn thiết kế những phòng giam đặc biệt, được gọi là "xà lim nổi trên mặt đất". Với chiều dài khoảng 1,6m, chiều rộng và chiều cao cũng hơn 1m và cuối các phòng để một thùng đựng phân không có nắp đậy. 

Cao điểm nhất, trong 1 phòng giam đặc biệt này, thực dân Pháp đã giam đến 4 tù nhân. Khi đó, tù nhân chỉ có thể đứng lom khom, ngồi bó gối hoặc thay nhau nằm co. Âm mưu của thực dân Pháp là gây tâm lý ức chế cho tù nhân.

Kiến trúc nhà tù Sơn La trước đây được xây dựng kiên cố, tường được xây bằng đá lẫn gạch, dày từ 40- 60 cm, mái được lợp bằng ngói hoặc tôn nhưng không có hệ thống trần. Vào mùa hè, những đợt gió Lào của vùng Tây Bắc gây ra cái nóng "như thiêu như đốt", vào mùa Đông những đợt sương muối gây ra cái rét "thấu xương, thấu thịt".

Vào những năm 1930, khu đồi Khau Cả rất âm u, heo hút, thời tiết khắc nghiệt. Thực dân Pháp lợi dụng nơi "rừng thiêng nước độc" này để xây dựng nhà tù và biến Nhà tù Sơn La thành "địa ngục trần gian" để giam cầm, đày ải và thủ tiêu ý chí đấu tranh của những người cộng sản Việt Nam. Vượt lên trên gông cùm và tội ác của thực dân Pháp, những người cộng sản Việt Nam đã biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, biến những phòng giam lạnh lẽo thành tổ ấm, thắm tình đồng chí của những bạn tù.

Trong 15 năm (1930 - 1945), thực dân Pháp đã giam giữ 14 đoàn tù chính trị, với tổng số 1.013 lượt tù nhân tại đây. 

Nhà tù Sơn La đã trở thành nơi đào tạo, bồi dưỡng những chiến sỹ cộng sản xuất sắc, đóng góp chung vào thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, tiêu biểu như các đồng chí: Tô Hiệu, Lê Duẩn, Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Văn Tiến Dũng, Lê Đức Thọ, Nguyễn Văn Trân, Lê Thanh Nghị, Trần Quốc Hoàn,...và nhiều đồng chí khác. 

Đặc biệt, Nhà tù Sơn La chính là nơi đồng chí Tô Hiệu - Bí thư chi bộ, người chiến sỹ cộng sản kiên trung đã hi sinh, cây đào mang tên ông tại vách tường Nhà tù Sơn La đã trở thành biểu tượng cho tinh thần đấu tranh bất khuất, ý chí kiên cường của các chiến sỹ cộng sản tại Nhà tù Sơn La.

Đến với Nhà tù Sơn La, khách du lịch sẽ được chứng kiến hàng trăm hiện vật, những công cụ tra tấn - những chứng tích sống về tội ác dã man của chế độ thực dân cũ đối với các chiến sỹ cộng sản như: Còng tay, xích sắt, bàn kẹp sắc nhọn…

Từ "địa ngục trần gian", những tia sáng cách mạng đã lan tỏa khắp vùng núi rừng Tây Bắc. Nơi đây đã đào tạo, bồi dưỡng một đội ngũ các chiến sỹ trung kiên cho Đảng, cho dân tộc Việt Nam.

Đến "địa ngục trần gian" hôm nay, như vẫn còn vang mãi bản yêu sách "4 phải, 1 không" (Phải thực hiện chế độ tù chính trị. Phải chuyển tù về đồng bằng. Phải cải thiện chế độ ăn uống. Phải cấp thuốc cho người ốm. Không được đánh đập và bắt tù nhân làm việc nặng) của những "phần tử nguy hiểm", đó là các đồng chí: Trịnh Đình Cửu, Trần Văn Lan, Đỗ Ngọc Du, Trường Chinh, Lê Duẩn, tổ chức đấu tranh chống toàn quyền Đông Dương là PatSkie.

Nơi đây đã trở thành một điểm thu hút nhiều đối tượng khách trong và ngoài nước đến tham quan, nghiên cứu. Đặc biệt là vào các ngày lễ lớn, ngày Tết Cổ truyền của dân tộc, trung bình mỗi ngày Di tích Nhà tù Sơn La đón trên 2.000 lượt du khách. Điều này minh chứng cho sự trường tồn của giá trị lịch sử.

Di tích lịch sử Nhà tù Sơn La là một minh chứng lịch sử về các thủ đoạn tra tấn, cầm tù thâm độc và tàn ác của thực dân Pháp với những chiến sỹ cộng sản và người dân yêu nước. Tinh thần thép của các chiến sỹ cộng sản cũng được tôi luyện qua nhà tù khét tiếng này....

Thực dân Pháp lợi dụng nơi "rừng thiêng nước độc" này để xây dựng và biến Nhà tù Sơn La thành "địa ngục trần gian" để giam cầm, đày ải và thủ tiêu ý chí đấu tranh của những người cộng sản Việt Nam. 

Vượt lên gông cùm và tội ác của thực dân Pháp, những chiến sỹ cộng sản kiên trung đã biến nhà tù của đế quốc thành trường học cách mạng, biến những phòng giam lạnh lẽo thành tổ ấm, thắm tình đồng chí của những bạn tù.

Với giá trị đặc biệt tiêu biểu, di tích lịch sử Nhà tù Sơn La đã được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt, theo Quyết định số 2408/QĐ-TTg ngày 31/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ.

Ngày nay, nhà tù Sơn La là một trong những khu di tích lịch sử thu hút khách tham quan, nghiên cứu, học tập rất đông hàng năm. Nếu có một lần nào đó trở về Sơn La, về với núi rừng Tây Bắc thì đừng quên ghé thăm địa điểm du lịch cội nguồn giá trị này.

Khu di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La là một biểu tượng, khẳng định ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam, là nguồn sức mạnh tinh thần không bao giờ vơi cạn, tiếp sức cho các thế hệ trên con đường đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, xây dựng đất nước giàu mạnh.